Dochody budżetu państwa to wpływy z: podatków, opłat, ceł, wpłat z zysku przedsiębiorstw państwowych i spółek handlowych, których Skarb Państwa jest współwłaścicielem, wpłat z zysku NBP, a także wpływy z różnych odsetek (np.karnych za opóźnienia we wpłacaniu podatku lub osiąganych z lokat dochodów i przychodów budżetu państwa w bankach). Wydatki budżetu są przeznaczane głównie na realizację zadań organów państwowych, subwencje i dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego i innych podmiotów. Dochody budżetu są szacowane na podstawie prognozy rozwoju gospodarki w roku budżetowym. Są więc uzależnione od trafności tej prognozy. Jeśli w toku realizacji budżetu dochody ostatecznie zgromadzone okażą się niższe od prognozowanych, to również wydatki budżetu będą niższe od przedstawionych w ustawie budżetowej. W przypadku, gdy dochody faktycznie zebrane w roku budżetowym będą wyższe od prognozowanych, wydatki budżetu nie będą zwiększone, ponieważ są one ustalone jako górne pułapy wydatków, jakie w roku budżetowym mogą być poniesione na konkretne zadania.
Porównanie wielkości dochodów i wydatków pozwala określić stan równowagi budżetu. Jest on zrównoważony, gdy dochody i wydatki są równe. W rzadkich przypadkach dochody mogą być wyższe od wydatków. Mamy wówczas budżet z nadwyżką. W Polsce najczęściej kwota wydatków jest wyższa od przewidywanej kwoty dochodów, dlatego budżet państwa zamyka się deficytem. Konstytucja RP stanowi, że parlament nie ma prawa do zwiększania deficytu budżetowego przedstawionego przez Radę Ministrów. W praktyce stosowanie tej zasady oznacza, że chcąc sfinansować określone wydatki w stopniu większym niż to proponuje rząd, Parlament musi zwiększyć dochody budżetu bądź zredukować wydatki przewidziane na inne cele.
Przychody i rozchody budżetu państwa są związane z potrzebą finansowania deficytu bieżącego oraz skumulowanych deficytów z lat poprzednich. Na sfinansowanie wydatków wyższych od dochodów zaciągane są pożyczki lub kredyty, które w kolejnych latach trzeba spłacać. Można to robić z nadwyżki budżetowej, jednak ta nie występuje w polskich budżetach, dlatego też na spłaty długów z lat poprzednich zaciąga się nowe kredyty i pożyczki, w tym emituje skarbowe papiery wartościowe, które są także specjalną formą pożyczki. O skali braku równowagi w budżecie państwa informuje zarówno deficyt budżetowy na dany rok, jak i wielkość przychodów i rozchodów.Przedstawione w budżecie państwa dochody są dokładnie określone - podane jest ich źródło, a także wskazana jednostka organizacyjna, która zobowiązana jest do pozyskania tych dochodów. Podobnie wydatki budżetu państwa są dokładnie przyporządkowane jednostce organizacyjnej, która odpowiedzialna jest za realizację zadania, określony jest rodzaj i treść zadania, a także charakter wydatku (bieżący lub majątkowy). Takie dokładne przyporządkowanie dochodów i wydatków możliwe jest dzięki stosowaniu w budżecie państwa jednolitej klasyfikacji obejmującej wszystkie jednostki organizacyjne realizujące ten budżet. W części dotyczącej wydatków zasada przyporządkowania nie jest jednak stosowana w pełni. Celem ułatwienia realizacji budżetu są w nim dwie pozycje określone w sposób bardziej ogólny. Pierwszą jest rezerwa ogólna budżetu uprawniająca Prezesa Rady Ministrów do wydatkowania pewnej kwoty na cele, które nie były możliwe do określenia w czasie opracowywania i uchwalania budżetu państwa. rezerwa ustalona Drugą pozycją są rezerwy celowe. Jest to grupa wydatków przewidzianych na realizację szczegółowo określonych zadań, dla których źródłem finansowania są kredyty zagraniczne lub środki przekazywane Polsce z budżetu Unii Europejskiej. W rezerwach celowych są też przedstawione wydatki, dla których w okresie opracowywania budżetu nie można było szczegółowo określić podziału pomiędzy jednostki realizujące zadanie lub nie były jeszcze znane ostateczne rozstrzygnięcia ustawowe o trybie realizacji zadania. Ustawa budżetowa zawiera zbiorcze zestawienia dochodów i wydatków, a także przychodów i rozchodów. Dodatkowo niektóre rodzaje wydatków są przedstawiane w załącznikach z większą szczegółowością. Załączniki informują np. o liczbie osób zatrudnionych w jednostkach administracji państwowej i będących członkami służby cywilnej oraz urzędnikami państwowymi, a także o środkach przewidzianych na wynagrodzenia tych osób. W odrębnych załącznikach są prezentowane nakłady wieloletnie z budżetu państwa na inwestycje i programy wieloletnie. Inne jeszcze zestawienie informuje o wielkości dotacji przedmiotowych przewidzianych w roku budżetowym dla jednostek samorządowych. Podkreślić należy, że załączniki nie są dodatkowymi wydatkami. Są to jedynie zestawienia zawierające informacje dokładniejsze od ujętych w zbiorczej tablicy wydatków budżetu państwa. Od kilku lat wśród załączników do ustawy budżetowej prezentowane są także informacje o środkach, jakie Polska uzyskuje z budżetu Unii Europejskiej na wspieranie realizacji wybranych programów i zadań. Ta część ustawy budżetowej ma charakter informacyjny, ponieważ Parlament nie ingeruje w wysokość tych wydatków; natomiast ocenia, czy proponowane krajowe wydatki na współfinansowanie tych programów i zadań są ustalone w wysokości pozwalającej na pełne wykorzystanie dostępnych środków unijnych. Informacje o dostępnych środkach z Unii Europejskiej są podawane zarówno w złotych jak i w euro.
Żródło: Opracowanie na podstawie materiałów portalu NBP
